​SIGN

Dr A. Jean Ayres, PhD, OTR, FAOTA, terapeutka zajęciowa i psycholog, była pierwszą badaczką kliniczną, która:

• Wykazała wpływ przetwarzanie sensorycznego na uczenie się, emocje i zachowanie

• Zaprojektowała i wystandaryzowała testy, które pozwalają na kompleksowe zrozumienie procesów integracji sensorycznej oraz ich zaburzeń.

• Stworzyła podstawy działań terapeutycznych pozwalających na minimalizację skutków deficytów integracji tak, aby poprawić funkcjonowanie klienta

• Wprowadziła starannie zaprojektowany system badań umożliwiający ponowne zdefiniowanie faktów dotyczących funkcjonowania sensorycznego

• Rozwinęła i sformułowała teorię, która łączyła powyższe koncepcje, założenia i techniki (Ayres, 1972).

Poczynając od roku 1960, Dr. Ayres systematycznie badała sposoby, w jakich mózg przetwarza  informacje zmysłowe tak, aby mogły być używane do uczenia się, odczuwania emocji i budowania zachowań. Stworzyła teorię integracji sensorycznej, która jest bazą terapii zajęciowej, jak również z której korzysta się dziś w pediatrii i szkolnictwie. To podejście znane jest jako Ayres Sensory Integration®.

Ayres Sensory Integration® zawiera teorię, testy, typy zaburzeń integracji sensorycznej i praksji, koncepcje terapeutyczne, założenia i techniki interwencji sformułowane przez dr. Ayres i używane przez terapeutów na całym świecie, szkolonych w ramach tego podejścia.  Podsumowanie najważniejszych założeń Ayres Sensory Integration® jest przedstawione na stronie SIGN, aby chronić i promować pracę dr. Ayres oraz aby pokazać różnice z innymi podejściami, gdzie często spotyka się te same techniki czy terminologię. Jako zarejestrowany znak firmowy, Ayres Sensory Integration®, jest używana tylko tam, gdzie spełniane są poniższe założenia tej teorii. 

Teoria integracji sensorycznej

“Teoria integracji sensorycznej zakłada, że integracja sensoryczna jest procesem neurobiologicznym, który organizuje bodźce płynące z ciała jednostki oraz z otoczenia, pozwalając jednostce efektywnie działać wewnątrz tego otoczenia. Różne w wymiarze zarówno czasu jak i przestrzeni bodźce płynące z odmiennych systemów sensorycznych są interpretowane i łączone. Integracja sensoryczna jest przetwarzaniem informacji… Praksja i percepcja to finalne produkty integracji sensorycznej...  Praktyczne umiejętności polegają na wiedzy, co robić, ale również, jak to zrobić. Są one podstawą jakiejkolwiek celowej aktywności.(Ayres, 1986 p. 9). Efektywność wymiany organizm – otoczenie we wspomaganiu ludzkiego rozwoju jest częściowo zależna od wewnętrznej plastyczności centralnego systemu nerwowego. Mózg, szczególnie młody mózg, jest naturalnie elastyczny i podatny na zmiany; struktura i funkcjonowanie stają się pewniejsze i bardziej stabilne wraz z wiekiem. Możliwość kształtowania pozwala, aby interakcja człowiek – środowisko wspomagała neurointegratywną wydajność. Brak umiejętności angażowania się w tę interakcję wpływa na rozwój mózgu, a w konsekwencji na całkowite funkcjonowanie jednostki.   Zidentyfikowanie deficytowych obszarów w młodym wieku i zastosowanie odpowiedniej terapii może zwiększyć szansę jednostki na normalny rozwój. (Ayres, 1986 p.10).

“Przede wszystkim, teoria ta kładzie naciski na to, że zaburzenia integracji sensorycznej mają wpływ na niektóre zaburzenia uczenia się, oraz, że rozwijanie integracji sensorycznej ułatwi edukację szkolną tym dzieciom, których trudności leżą właśnie w tym obszarze. Integracja sensoryczna lub też umiejętność organizowania wrażeń zmysłowych tak, aby móc z nich korzystać, mogą zostać poprawione poprzez kontrolowanie wpływu jaki mają na aktywne mechanizmy mózgu… Procesy integracji sensorycznej mają swój finał w percepcji i innych typach syntezy danych zmysłowych, które umożliwiają człowiekowi efektywne interakcje z otoczeniem. (Ayres, 1972 p. 1). “Jest to wstępna teoria, ciągłe modyfikacje będące wynikiem badań i wiedzy klinicznej, pomogą ją rozwinąć”. (Ayres, 1986 p. 9).

 

Ocena zaburzeń integracji sensorycznej

Ayres stworzyła 17 standaryzowanych testów i wiele niestandaryzowanych obserwacji pomocnych w identyfikacji i zrozumieniu różnorodnych odmian zaburzeń integracji sensorycznej. Jej oryginalne testy, Południowo-Kalifornijskie Testy Integracji Sensorycznej (SCSIT) zostały odnowione i rozszerzone, a w 1986 wydane jako Testy Integracji Sensorycznej i Praksji (SIPT). Rozpoczęte w 1962 przez dr Ayres badania pozwoliły wskazać czynniki, które wyjątkowo silnie ze sobą korelują, na przykład różnicowanie dotykowe i praksja. Takie wzory powtarzały się za każdym razem podczas analiz pojedynczych czynników jak i całych ich grup (podsumowanie można znaleźć w: Parham i Mailloux), również w analizie przeprowadzonej na 10,000 danych przez Mulligana (1998).

Najczęstsze zaburzenia integracji sensorycznej obejmują: zaburzenia percepcji wzrokowej, zaburzenia integracji wzrokowo-ruchowej, tworzenie konstrukcji wzrokowych i praksję (dyspraksja wzrokowa); zaburzenie różnicowania dotykowego, zaburzenia przetwarzania przedsionkowego, zaburzenia przetwarzania proprioceptywnego i słaby schemat ciała; zaburzenia integracji obustronnej i sekwencyjności wraz ze słabą kontrolą pozycji ciała (integracja bilateralna i sekwencyjność); dyspraksja oparta na czynnikach somatosensorycznych (somatodyspraksja), dyspraksja oparta na mowie (dyspraksja na polecenia słowne), nadwrażliwość zmysłowa, szczególnie obronność dotykowa i niepewność grawitacyjna.

Te zaburzenia integracji sensorycznej, które łączą się z brakiem koordynacji ruchowej,  opóźnionym rozwojem w zakresie dużej i małej motoryki, zaburzeniami równowagi ciała, słabą praksję są często zawierane w kategorii diagnostycznej Rozwojowe Zaburzenia Koordynacji. Te, które wiążą się z ponadprzeciętną lub obniżoną wrażliwością albo też ze zmiennymi reakcjami na bodźce można zawrzeć w kategorii Zaburzenia Regulacji lub Zaburzenia Przetwarzania Sensorycznego.

W praktyce, SIPT postrzegane są jako najlepszy standard do oceniania zaburzeń integracji sensorycznej. Jest przeznaczony dla dzieci w wieku szkolnym bez poważnych zaburzeń motorycznych ani mentalnych. Powinny być badane nim dzieci w wieku od 4 lat do 8 lat I 11 miesięcy. Może też być używany do badania starszych pacjentów. Często wykorzystuje się go również do oceny dzieci wysoko funkcjonujących z autyzmem lub zespołem Aspergera. Dla tych, dla których SIPT nie jest odpowiedni, trzeba użyć innych metod i testów, aby zdobyć informacje. Jako dodatek do SIPT, terapeuci badający te zaburzenia, mogą stosować meotdy: kliniczną obserwację funkcjonowania neuromotorycznego (Blanche, 2002) i ocenę umiejętności modulacji sensorycznego (odpowiadania na bodźce) (Parham & Ecker, 2007; Miller-Kuhaneck, Henry & Glennon 2007; Dunn, 1999).

 

Najważniejsze zasady terapii opartej na teorii integracji sensorycznej

W 2002 roku terapeuci z różnych ośrodków w Stanach Zjednoczonych wspólnie zidentyfikowali i opisali kluczowe założenia leżące u podstaw terapii integracji sensorycznej. Takie opracowanie zostało wymuszone poprzez konieczność weryfikacji metod, nazywanych w badaniach “integracją sensoryczną” (Parham et.al, 2007).

Poniższe zasady uważane są za najważniejsze w przypadku terapii w ramach podejścia teorii integracji sensorycznej (Parham et. al., w przygotowaniu):

• Terapię powinien prowadzić wykwalifikowany terapeuta - terapeuta zajęciowy, fizjoterapeuta lub logopeda  

• Plan terapii zorientowany jest wokół środowiska rodzinnego dziecka, oparty na pełnej ocenie i interpretacji, bazą są rodzaje zaburzeń integracji sensorycznej, relacje z ważnymi dla jpacjenta ludźmi oraz zgodność z etycznymi i profesjonalnymi standardami praktycznej terapii.

• Należy zapewnić bezpieczne otoczenie wraz ze sprzętami, które dostarczą bodźców przedsionkowych, proprioceptywnych i dotykowych oraz umożliwią doskonalenie praksji.  

• Aktywności dostarczające zróżnicowanych bodźców przedsionkowych, dotykowych, proprioceptywnych  powinny dawać możliwość integrowania tych informacji z bodźcami płynącymi z innych zmysłów, na przykład wzroku czy słuchu.  

• Należy zapewnić aktywności wspomagające regulację emocji i uwagi oraz pomóc rozwijać umiejętności uczenia się.

• Należy zapewnić aktywności rozwijające optymalną kontrolę postawy ciała, motorykę aparatu artykulacyjnego, kontrolę wzrokowo-ruchową, bilateralność oraz utrzymywanie kontroli podczas poruszania się.

• Należy zapewnić aktywności wspomagające praksję, przede wszystkim organizację siebie samego i działań w czasie i przestrzeni.

• Strategie terapii winny zapewniać wyzwania na optymalnym dla jednostki poziomie trudności.

• Należy zapewnić okazje do pojawienia się reakcji adaptacyjnych na zmieniające się i coraz bardziej złożone wymogi otoczenia. W integracji sensorycznej wg Ayres najważniejsze są “somatosensoryczne reakcje adaptacyjne”, co oznacza, że jednostka dostosowuje się do środowiska całym ciałem, porusza się i nawiązuje interakcje z ludźmi i przedmiotami w trójwymiarowej przestrzeni.

• Terapia powinna być zgodna z wewnętrzną motywacją i chęcią interakcji poprzez przyjemne czynności, czyli gry i zabawy.

• Terapeuta powinien zbudować atmosferę pełną zaufania i szacunku poprzez ciągłe interakcje z klientem. Oznacza to, że ćwiczenia są negocjowane, a nie wcześniej zaplanowane; terapeuta może zmieniać zadania, interakcje i otoczenie, odpowiadając na potrzeby klienta.

• Ćwiczenia są nagrodą samą w sobie; rolą terapeuty jest zapewnienie dziecku sukcesu w każdym ćwiczeniu, dostosowując je do możliwości dziecka.

Opublikowanych zostało ponad 80 opracowań dotyczących efektywności metod integracji sensorycznej – niestety wiele z nich zawiera pomyłki metodologiczne. Większość z nich nie jest rzetelna, a te, które są, zazwyczaj w minimalnym stopniu odpowiadają założeniom integracji sensorycznej Ayres. Obecne zastosowanie integracji sensorycznej Ayres oparte jest na dokładnie zaprojektowanych badaniach, jak również na badaniach neurobiologicznych, psychologicznych i raportach terapeutów. Pomimo to, istnieje potrzeba dalszych badań.

 Ciągły rozwój integracji sensorycznej w praktyce

“Jeśli byłam produktywna, to częściowo dlatego, że miałam przywilej poznania tych, którzy mieli zarówno odwagę jak i możliwość myślenia niezależnie i poza ortodoksyjnymi dogmatami. Nie było łatwo przekonać osoby zajmujące się tym zawodowo, że ludzkie zachowanie jest wyrazem działania mózgu; część z nich wciąż ma problem ze zrozumieniem tego… Korzystanie z mechanizmów neurologicznych, aby poprawić funkcjonowanie motoryczne zostało już zaakceptowane; w tej chwili główną dziedziną rozwoju jak i kontrowersji jest korzystanie z konstruktów neurologicznych, aby pomóc zrozumieć i ulepszyć funkcje kognitywne, takie jak umiejętność uczenia się; następnym krokiem będzie rozwinięcie tematu zaburzeń zachowania i emocjonalnych.” Jean Ayres Ph.D (1974, p. xi).

Potrzeba dalszych badań i rozwoju tej teorii jest ogromna, napędzana przez dzieci i ich rodziny żyjące z takimi trudnościami. Poprawa jakości ich życia teraz i w przyszłości wymaga wzmożenia wysiłków w tym zakresie.  Badacze, nauczyciele i terapeuci będą wciąż redefiniować i rozwijać teorię integracji sensorycznej Ayres oraz jej zastosowanie w praktyce poprzez badania naukowe i innowacje w zakresie terapii.

“Ogrom zmian w m sposobie myślenia, który miał miejsce pomiędzy wczesnymi pracami a późniejszymi pozwala wierzyć, że w nadchodzących latach zajdą jeszcze większe zmiany; szczególnie jeśli będą oparte na coraz większej ilości badań neurobiologicznych (A. Jean Ayres, 1974, p. xii). I tak się dzieje…

 

Przygotowane przez:

Susanne Smith Roley M.S., OTR/L, FAOTA

Zoe Mailloux M.A., OTR/L, FAOTA

Brian Erwin